Türkiye, sayıca çok fazla canlı türünü içinde barındırır. Özellikle sürüngen hayvanların nüfusu oldukça fazladır. Bu aileden olan, hepimizin yakından tanıdığı yılanlar ise Türkiye’de çok fazla türü bulunan canlılar arasındadır. Özellikle ülkemizin Doğu Anadolu ve Güneydoğu alanlarında yaygın olarak görülmektedir. WWF Türkiye Yaban Hayatı Sorumlusu Uzman Biyolog Mehmet Tural, Türkiye’de tam 59 tür yılan olduğunu ve bu yılanların 17 tanesinin ise zehirli olduğunu belirtmiştir. Bunların arasından en bilinenlerinin koca engerek ve şeritli engerek olduğunu söylemiştir.
Zehirli yılanların isimleri: Boynuzlu engerek (Vipera ammodytes), Anadolu engereği (Vipera anatolica), Küçük engerek (Vipera ursinii), Beyaz bantlı dağ engereği (Montivipera albizona), Bolkar engereği (Vipera bulgardaghica), Çoruh engereği (Vipera pontica), Çöl kobrası (Walterinnesia morgani), Kafkas engereği (Vipera kaznakovi), Baran engereği (Vipera barani), Ağrı engereği (Montivipera raddei), Siyah engerek (Vipera Kaznakovi), Koca engerek (Vipera Lebetina), Şeritli engerek (Vipera Xanthina), Bulgar dağı engereği (Vipera Bulgardaghica), Çukurbaşlı yılan (Malpolon Monspessulanus), Kum yılanı (Eryx Jaculus), Kedi gözlü yılan (Telescopus Fallax).
Türkiye’deki zehirli yılanlar türlerine göre ayrılır:
A) Engerek Yılanları (Viperidae Ailesi)
a) Anadolu Engereği (Vipera Anatolia)
Türkiye’ye özgü bir engerek türüdür. Başının üst kısmı küçük pullarla kaplıdır ayrıca başının yanlarında koyu renk lekeler bulunur. Yüz şekli genellikle oval biçimdedir ve diğer yılanların aksine boyun bölümü bulunmaz. Sırt rengi genellikle taba rengi ve gri tonlar arasında değişkenlik gösterir. Erkeklerde karın rengi büyük siyah benekler şeklindeyken, dişilerde hem sırt hem de karın rengi hafif bir kahverengi tonundadır. Boyları 35-45 cm arasında değişir. Sadece Kohu Dağı’nda yaşarlar. Genellikle taşlık ve ormanlık alanları tercih ederler.
b) Boynuzlu Engerek (Vipera Ammodytes)
Diğer adı burunlu engerektir. Adından da anlaşılacağı üzere bu yılan türünün baş kısmında boynuza benzer bir çıkıntı yer alır. Sırtında birden fazla benek bulunur ve sarı-kahverengi ağırlıktadır. Sırt kısmı çoğunlukla kül rengi, sarımsı veya gri kahverengi tonlarındadır. Bu renklerin üzeri zikzak görünümündedir.
Yılanın başının ucu sivri, arka kısmı geniş ve boyun kısmı ise incedir. Kuyruğunun uç kısmı pembemsi sarı, alt tarafında kalan kısım ise sarımsı beyaz diyeceğimiz bir renk ile kaplıdır. Boyu ise 55 cm’ye kadar çıkabilir. Yılın Eylül, Ekim aylarında kış uykusuna yatar ve Nisan ayına kadar görülmezler. Türkiye’de bu tür genellikle Trakya’nın kuzeyi, Batı ve Güney Anadolu, ayrıca Kuzeydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunur.
c) Beyaz Bantlı Dağ Engereği (Montivipera Albizona)
Sivas engereği olarak da bilinir. Türkiye’nin merkez dağlık bölgelerine özgü bir türdür. Bu türün boyutları genellikle 60-130 cm arasında değişebilir. Baş kısmı boyundan ayrı bir bölüm olarak görülür ve üçgen biçimindedir. Başın önü ve arka kısımları kabarık pullar ile kaplıdır. Sırtı, yan tarafları siyah çizgiler ile çevrili ve beyaz lekeler diyebileceğimiz gri tonlu bir zemine sahiptir. Bu lekeler, büyük ve geniş kırmızı lekeler ile birbirinden ayrılır.
Başın üstünde iki büyük siyah renkte leke bulunur. Karın kısmının rengi, dağınık şekilde bulunan siyah noktalar hâlindedir ve bunun tonları grimsi beyazdır. Türkiye’nin merkezî bölgelerinde, Sivas Kumlaç Dağları ile Yama Dağları arasında ve Kahramanmaraş Balık Dağları’nda bu türe rastlayabiliriz.
d) Koca Engerek (Vipera Lebetina)
Bu türün boyları 2 m, ağırlıkları ise 3 kg’ye kadar çıkabilir. Türkiye’deki yılan türleri arasında en zehirli, en uzun ve en kalın olan türdür. Başının ucu küt şeklindedir boyun kısmı ise incedir. Başının üst kısmı küçük pullar ile kaplıdır. Üst kısmı genellikle gri veya esmer bir tondadır.
Bu yılan türünün rengi daha açık kahverengi olduğu için diğer türlerden daha rahat bir şekilde ayırt edilebilir. Genelde fare, kurbağa gibi hayvanları yiyerek beslenir. Diğer yılanlara göre daha yavaş hareket ederler. Bu tür Türkiye’de genellikle Adana ile Güneydoğu ve Anadolu Bölgesi’nde görülür. Genellikle ovalarda yaşarlar. 1500 metre yüksekliklerde daha iyi yaşarlar.
e) Siyah Engerek (Vipera Kaznakovi)
Kafkas engereği olarak da bilinir. Vücut boyu 50-60 cm arasında olup, başı üçgen şeklinde ve boynu incedir. Başının üstü karinasız pullarla kaplıdır. Sırt rengi sarıdan kırmızıya değişkenlik gösterirken, alt tarafı siyah renkte ve sarımsı lekeler şeklindedir. Türkiye’de genellikle Doğu Karadeniz Bölgesi’nde rastlanır ve sadece Hopa civarında bulunur.
f) Baran Engereği (Vipera Barani)
Bu yılan türünün boyu genellikle 55 cm’ye kadar çıkabilir. Başın ucu sivri, boynu ince ve arka kısmı ise geniştir. Başı önde ve ön kısmı küçük karinasız pullarla kaplıdır. Diğer bölümleri plaklarla kaplıdır. Çoğunlukla siyah renkte olurlar ve Türkiye’de nadir bulunurlar. İlk olarak Sakarya’da keşfedilmiştir. Daha sonra 1992 yılında Toroslarda 4 ayrı örnek şeklinde görülmüştür.
g) Ağrı Engereği (Vipera Raddei)
Bu yılan türünün boyu 100 cm’ye kadar çıkabilir. Başı üçgen şeklinde ve boynu incedir. Sırt tarafı gri kahverengi tonunda ve üzerinde zikzak şeklinde lekeler bulunur. Zehirleri insanlar için tehlikeli olabilir fakat ölümcül olması kesin değildir. Türkiye’de Kars, Ağrı, Iğdır illerinde yayılım gösterir.
h) Çoruh Engereği (Vipera Pontica)
Bu yılan türünün boyu genellikle 40-50 cm arasındadır ve ince boyunlu bir yapıya sahiptir. Başının üst kısmı karinasız pullar ve plaklarla kaplıdır. Sırtının zemin rengi kahverengidir ve üzerinde zikzak bant şeklinde siyah lekeler bulunur. Kuyruğunun ucu sarımsı bir renktir. Bu türden yalnızca 3 tane olduğu bilinmektedir. Türkiye’de yalnızca Artvin’in Çoruh Vadisi ile Çamlıhemşin civarında bulunur.
ı) Vagner Engereği (Vipera Wagneri)
Bu yılan türünün boyu 50-90 cm arasında değişkenlik gösterir. Boynu ince ve başının üst kısmı karinalı küçük pullarla kaplıdır. Sırt kısmı gri veya kahverengi tonlarında olup belirgin lekelere sahiptir. Türkiye’de yalnızca Kars ilinin sınırlarında bulunur.
i) Bulgar Dağı Engereği (Vipera Bulgardaghica)
Türkiye’nin güneyindeki dağlara özgü bir yılan türüdür. Yaklaşık 78 cm’ye kadar uzayabilir. Genelde Türkiye’nin Niğde ili, Güney Orta Anadolu dağlarında bulunur. Bu tür, IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi’ne göre en az endişe altında olarak sınıflandırılmıştır. Bunun yanında Berne Sözleşmesi adı altında korunan bir türdür.
j) Şeritli Engerek (Vipera Xanthina)
Osmanlı engereği olarak da bilinirler. Başı üçgendir ve boyun kısmı ince, yapısı kalındır. Başın arkasında iki tane büyük siyah leke bulunur. Boyları genellikle 70-80 cm aralığındadır. Alt kısmının zemin rengi sarımsı beyaz, sırt kısmının zemin rengi ise gri kahverengi tonlarındadır. Sırt kısmında çok büyük benekler yer alır. Ve bu benekler kül rengindedir. Çok zehirli bir yılan türüdür. Genellikle Türkiye’nin Ege, Akdeniz ve Orta Anadolu Bölgeleri’nde ve Kar yöresinde yaşarlar. Dağlık ve sıcak alanlarda yaşamını devam ettirirler.
k) Küçük Engerek (Vipera Ursinii)
Bu tür genellikle 50 cm veya biraz daha uzundur. Bu yüzden küçük bir yılan türüdür. Başının üst kısmı karinasız pullar ve plaklarla kaplıdır. Sırt rengi genellikle kahverengi, sarımsı tonlardadır. Türkiye’deki en küçük zehirli yılan türüdür ve Kuzeydoğu ve Güneybatı Anadolu Bölgeleri’nde görülür.
l) Kafkas Burunlu Engerek (Vipera Transcaucasiana)
Bu yılan türünün boyu 75 cm’ye kadar olabilir. Açık gri, plak gri, beyazımsı gri gibi renkleri bulunur ve derisinin üzeri kalın çizgili desenlerle kaplıdır. Göz irisleri genellikle altın ya da bakır tonundadır. Türkiye’de Artvin, Rize, Bursa, Sakarya, Düzce, Kastamonu, Tokat, Ordu, Erzurum gibi illerimizde görülmüştür.
B) Kırbaç Yılanları (Colubridae Ailesi)
a) Çukurbaşlı Yılan (Malpolon Monspessulanus)
Bu yılanın vücut uzunluğu 2 metreyi bulur. Başının üst kısmında ve gözlerinin arasında çukurluk vardır. Vücudu silindir şeklindedir. Genç olanlarında başın üstü sarımsı kahverengi lekeler şeklindedir. Gövdenin zemin kısmı siyah küçük lekelerle kaplıdır. Alt kısmı ise ince siyah noktalıdır. Yaşı ilerleyince lekeleri kaybolur. Türkiye’nin Anadolu’nun Karadeniz sahil bölgesi dışındaki her yerinde bulunur.
b) Kedi Gözlü Yılan (Telescopus Fallax)
Bu türün vücut uzunluğu genellikle 1 metre kadardır. İnce boyunludur, göz bebekleri dikeydir. Üst tarafı gri ya da gri kahverengi tondadır. Sırt kısmında siyah lekeleri vardır. Türkiye’de Batı, Güney ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde rastlanır.
C) Mercan ve Kobra Yılanları (Elapidae Ailesi)
a) Çöl Kobrası Yılanı (Walterinnesia Aegyptia)
Bu yılan türü Orta Doğu’ya özgü bir türdür. Türkiye’de yaşayan tek kobra türüdür. Boyları 190-200 cm aralığındadır. Vücut renkleri siyahtır. Göz bebekleri yuvarlar ve büyüktür. Vücudunda belirli kısımlar çıkıntılı yapıdayken belirli kısımlar ise çıkıntısızdır.
Genç olanlarının sırt kısmında az lekeler bulunurlar yetişkin olanlarda leke yoktur. Baş kısmında simetrik olarak 9 plak vardır. Zehir dişleri büyük ve sabittir. Türkiye’de genel olarak Şanlıurfa ilinde görülür. Genellikle taşlı çöller, bozkır alanlarını yaşam alanı olarak tercih eder.
D) Boidae Ailesi (Boa Yılanları)
a) Kum Yılanı ( Eryx Jaculus)
Türkiye’deki tek boa türüdür. Karnı plaklarla kaplıdır. Bu tür daha çok sıkıştırma ve boğma yöntemini kullanıp avlanır. Avını zehirlemek yerine sıkıştırarak öldürür. İnsanlar için zehirli bir tehlikesi bulunmamaktadır.
Yukarıda yer alan yılan türleri Türkiye’de zehirli yılanlar olarak bilinen en önemli türlerdir. Ancak başta engerek yılanları olmak üzere zehirli yılan türlerimiz nesli tehlikede olan türlerdendir. Mümkünse görüldüğü zaman zarar vermeden onları uzaklaştırmalı ya da oradan uzaklaşılmalıdır.
BİLİMLE TASARLA